Minyatür Sanatının Anadolu'da ve Osmanlı'da Gelişimi - 2

Selçuklulardan sonra 14. yüzyılda Türk resmi ile ilgili belgelere rastlanmıyor. Ancak 15. yüzyıldan itibaren Herat’ta ve başka bölgelerde yapılmış bazı resimler Mehmet Siyah Kalem imzasını taşır. Bu resimler ‘Fatih Albümü’ adı altında toplanmıştır. Minyatürler Uzakdoğu resim sanatına yakın figürler içerir. Resimlerde çeşitli doğaüstü yaratıklar, büyücüler, dervişler ve hayvanlar bulunur. Fatih döneminde Edirne sarayında hazırlanmış bazı yazmalar da vardır. Dönemin en önemli ressamı ‘Gül koklayan Fatih’ portresiyle Nakkaş Sinan’dır. 16. yüzyıldan sonra Klasik Osmanlı minyatüründe tarihi konularda işlenmiştir. Selimname, Süleymanname ve Hünername el yazmalarında bu tür minyatürler bulunur. 16. yüzyılın önemli nakkaşlarından Matrakçı Nasuh’un Derbeyan-ı Menazili Seferi Irakeyn’de Osmanlı ordusunun doğu seferi 132 minyatürle tasvir edilir. Bu yazmada şehirler, kaleler, çadırlar, köprüler yanı sıra manzara görünümleri de yer alır. Matrakçı Nasuh’un minyatürlerinde topografik çizimleri manzara denemeleri olarak kabul edilir. Kent ve kasaba tasvirlerinde de gerçeğe uygunluğa önem vermiştir. Dönemin diğer önemli nakkaşları Tebrizli Veli Can, Hasan Nakkaş, Kanuni ve Barbaros portreleriyle bilinen Nigari ve III. Mehmet’in çocuklarının sünnet düğününün tasvir edildiği Surname ve Seyyit Lokman’ın yazdığı Hünername’deki minyatürleri yanı sıra Şemailname’de on iki padişah portresiyle Nakkaş Osman’dır. Surname’de minyatürler ikiye bölünmüş; üst bölüme hareketsiz padişah, şehzade ve ileri gelenler, alt bölümeyse hareketli seyirciler, cambazlar vb. figürler yerleştirilmiştir.

Yazının devamı

Minyatür Sanatının Anadolu'da ve Osmanlı'da Gelişimi - 1

Minyatür, Ortaçağ Avrupası’nda yapılan el yazmalarının bölüm başlarındaki harflerin minyum denilen maden kırmızısıyla boyanmasına verilen isimdi. Zamanla bu kitaplardaki metni açıklayıcı resimler minyatür adını aldı. Osmanlıda el yazması kitapların resimlerine ilk zamanlarda nakış, ressamlarına da nakkaş deniyordu. Daha sonra sadece boya ile yapılan her türlü süsleme için nakış veya tasvir ve bunu yapanlar için de nakkaş veya Allah’ın 99 adından biri olan ve şekil veren anlamında musavvir kullanılmıştır. Osmanlı Minyatür sanatında portre yapmaya şebi yazmak, grup halinde resimlere meclis, peyzajlara tar, peyzaj ressamlarına tarrah, perspektifli minyatüre ise endamlı denir.

Bir tür suluboya tekniğiyle yapılmasına rağmen minyatürde toprak boyalarla şeffaf ve solmaz renkler elde edilir. Boyalar suda eritilir veya mermer plakalar üzerinde kitre ile karıştırılır ve ezilir. İçine yumurta sarısı ilave edilerek boya sabitleştirilir. Yumurta sarısı ayrıca boyanın kağıt üzerinde hafif kabarık olmasına yol açar ve kalitesini yükseltir ancak çabuk kurur. Bu yüzden 18. yüzyıldan itibaren doğal boyalar yerine tutkallı boyalar kullanılmaya başlanır. Suda eritilen tutkala bir damla saf pekmez veya iki damla üzüm suyu karıştırılarak yumurta sarısının verdiği parlaklık daha da kuvvetlendirilir. Pamuktan yapılan yumuşak bir kağıt veya parşömen kağıdı üzerine ahar astarı geçirilir. “Ahar kaynatılmış nişastadan ya da nişasta ile yumurta akından hazırlanan kağıt yüzeyini düzgün ve kaygan hale getirmeye yarayan bir bileşimdir. Kağıdın üzerine bu bileşimi sürmeye aharlamak denirdi”(1). Bileşim kağıda deniz canlıları veya böceklerin kabuğuyla sürülür, mermer üzerinde kağıdın son derece kaygan olmasını ve fırçanın kaymasını sağlar. Nakkaş ufak bir yanlışlık yaparsa kağıdın üzerinde hafif bir fırça darbesiyle hatayı düzeltmesi mümkündür. “Aharlanmış ve parlatılmış kağıt üzerine suya batırılmış boyasız fırçayla minyatür çizilir. Islak fırçanın kağıda temas eden yerleri cilayı gidererek matlaşır. Böylece ressamın çizeceği minyatürün kompozisyonu renksiz olarak kağıt üzerinde belirir. Kağıt kuruduktan sonra kompozisyonun bölümleri boyalarla istenilen renklerde doldurularak tamamlanır” (2).

Yazının devamı

Batılılaşma Dönemi Osmanlı Mimarisinde Duvar Resimleri

Yapıların iç ve dış duvarlarına ve tavanlarına fresko, tempera, yağlıboya ve mozaik olarak yapılan duvar resimlerinin geçmişi tarih öncesi dönemlere dayanır. Mağara resimlerinde konturlar kazındıktan sonra tebeşirin, bitkilerin ve toprağın ezilip suyla karıştırılmasıyla elde edilen bir boya sürülüyordu. Binlerce yıldır korunan ve çoğunlukla hayvan figürlerinin tasvir edildiği bu çizimlerde renk ve desendeki ustalık şaşırtıcıdır. Daha geç dönemden örneklere Anadolu’da Çatalhöyük evlerinde rastlamak mümkün. M.Ö 6800-5700 arasına tarihlenen yapıların kutsal alanlarında kirli bej kerpiç sıvası üzerinde çeşitli renklerle sembolik motifler yanı sıra hayvan ve insan figürleri de görülür. Eski Mısır’da da tapınakların ve mezarların kireçlenmiş ve düzeltilmiş duvarlarına dinsel, askeri ve günlük olaylar resmedilirdi. Sanatçı sıvalı duvarın üzerine siyah boyaya batırdığı fırçayla belge niteliğindeki resimleri çizdikten sonra renklendirirdi. Antik dönemden beri bilinen fresko ve mozaik teknikleriyle İtalya'da Pompei evlerinin, Efes'te zenginlerin ve ileri gelenlerin oturduğu yamaç evlerin duvarları ve zeminleri çeşitli sahnelerle süslenmişti. Batı sanatında 14. yüzyılda Giotto’yla yeniden karşılaşılan fresko, Rönesans’ta büyük aşama kaydeder ve birçok ressamın başvurduğu bir teknik olur. Parlak olmayan ancak dayanıklı olan fresko ıslak sıva üzerine su ile karışan boyalarla yapılır. Kuru sıva üzerine olanına secco denir. Secco’da sıva kuru olduğu için boya çok az çekilir ve dayanıklılık azalır. Tempera tekniği ise boya maddesinin tutkallı suyla ve yumurta akıyla karıştırılmasıyla elde edilir. Ortaçağda sık kullanılan tempera yağlıboyanın kullanılmasıyla ortadan kalkmıştır. Yağlıboya ilk kez ayrıntı, derinlik, saydamlık ve parlaklık verebilmek için Kuzeyli sanatçı Jan Van Eyck tarafından geliştirilmiştir.

Yazının devamı

20. Yüzyılda Mobilya Tasarımı 2

Mobilya alanında 1950'ler bazen kitsch sınırlarını zorlayan mantarsı, eğrisel tasarımların olduğu yıllardır. Dönemin en önemli ismi Charles Eames'tir. Mimar Euro Saarinen'in 1956 tarihli tek bacaklı Lale Sandalyeleri de tüm dünyaya yayılmıştır. Plastik malzemenin kalıba dökülmesiyle oluşturulmuş sandalyelerin oturma kısmında renkli kumaş minderler yer alır. Harry Bertoia'nın organik biçimli sandalyeleri çelik krom ağdan bir yastıkla meydana getirilmiştir. Polyester, alüminyum, kontrplak kullanımları dikkati çeker. Yaslanılan ağ kısım yelpaze gibi açılmıştır. Oturulan bölümde kumaş minder kullanılır. Ayaklar ince çubuklar halindedir. Charles Eames'in chaise lounge adlı mobilyası kalıplanabilen sert plastikten yapılmıştır. 1948 tarihli bu koltuk sentetik örtüye sahiptir. Henry Moore'un heykellerini andıran koltukta simetri ve orana uygunluk önemsenmemiştir. Koltuk ince bacaklarla çarpı şeklinde kaide üzerine oturur...

Yazının devamı

20. Yüzyılda Mobilya Tasarımı 1

Mackintosh, Tepe Evi Sandalyeleri, 1897,

20. yüzyılın başlarında üretilen mobilyalar gerçek ve zengin sanat alıcılarıyla orta sınıfa hitap eder. Tasarımcı her iki kesimi dikkate almak zorundadır. "İskoç'un liman şehri Glaslow Sanat Okulu'nda Japon sanatından etkilenen bir grup mimar ve sanatçı yeni bir stil geliştirdiler, az süslemeyi ve siyah beyaz renkleri tercih ettiler. Art Nouveau'nun son dönemlerinde grubun başında bulunan Charles Rennie Mackintosh ince zarif yatay ve dikey hatlardan kurulu formlar kullandı." (1). Mackintosh'un 1897 yılında tasarladığı sandalyeleri sade süsleme öğeleriyle Art Nouveau'nun son dönem örneklerini gösterirler. Hellensburg'daki Tepe Evi'nin yatak odası için 1903 yılında yaptığı sandalyede yatay ve dikeyin vurgulandığı geometrik formlar ve yalınlık göze çarpar..

Art Nouveau'dan sonra 1920 ve 30'larda görülen bir diğer akım Art Deco'dur. "20. yüzyılın başlarında Almanya ve Avusturya'nın geleneksel el sanatları atölyelerinde üretilen mobilyalara dayanan bir akımdır. 1930'lara kadar özellikle Jacques Emile Ruhlmann, Andre Gnoult ve Eilen Gray gibi tasarımcıların öncülük ettiği bu üslupta üretilen mobilyalarda sedef, fildişi, abanoz, altın, gümüş, kaplan ve leopar postları ile parlak renkli ipekli kumaşlar gözde malzemeler olarak kullanılmıştır." (2). 

Yazının devamı