Alphonse Mucha

19. yüzyıl sonlarında Art Nouveau döneminin önemli sanatçılarından biri olan Alphonse Mucha (1860-1939) bugünkü Çek Cumhuriyeti’nin Brno şehri yakınlarındaki Moravia’nın küçük bir kenti olan Ivancice’de dünyaya gelir. Çocukluğundan itibaren resme ilgisinin yanı sıra müzikte de yetenekli olan Mucha liseyi Brno kentinde bitirir. 1879-1881 yılları arasında Viyana’da sanat eğitimini sürdürürken tiyatro tasarım firmasında da çalışır. Moravia’da bir kaç başarılı dekoratif resim yaptıktan sonra 1885’den 1887 yılına kadar Münih Güzel Sanatlar Akademisi’nde resim eğitimi alır. Münih’ten sonra Paris’e taşınıp Julian ve Colarossi Akademilerinde çalışmalarda bulunurken dergilerde, kitaplarda ve gazetelerde çizimleri de yayınlanır. Kısa bir süre Paul Gauguin ile atölyesini paylaşan sanatçı 1894’de dönemin ünlü aktristi Sarah Bernhardt’ın Gismando adlı oyunu için poster hazırlar. Alışılmadık tarzdaki bu çalışma oyuncu tarafından çok beğenilir. Sanatçı taşbaskı tekniğindeki bu posterle Art Nouveau tarzındaki kendine özgü yeni sanat anlayışını da ortaya koyar. Daha sonra afişlerde kadın kullanımı Art Nouveau’nun özelliklerinden olur. Gismando adlı çiziminin başarıya ulaşmasıyla Mucha, Sarah Bernhardt için başka afişlerle birlikte vitray, dekoratif pano, mücevher ve giysi tasarımları da yapar.

19. yüzyılın ikinci yarısından sonra eklektisizme ve makineleşmeye karşı çıkan Arts and Crafts hareketinin ardından 1895-1905 yılları arasında Avrupa'da ve Amerika'da Art Nouveau yaygınlaşır. 19. yüzyıl sonunda Japonya ve Çin gibi yeni dünyalara açılım olur. Art Nouveau akımının örnekleri bütün dünyada görülür. Almanya’da Jugendstil, İtalya’da Liberstil, İngiltere’de Style Liberty, Amerika’da Modern Style adlarını alan ve mimarlık, dekorasyon, mobilya, resim ve el sanatlarında kendini gösteren bu akım doğayı taklit eden eğri çizgilerle oluşturulan süsleme tarzıyla halkın yaşamında sanatın yer almasına çalışan bir anlayıştır. Adı Paris’teki bir dükkândan gelen Art Nouveau “Sanata özgürlük ve her çağa kendi sanatı” sloganını benimser. Her şeyin sanat olabileceği fikri önemsenir. Ne yalın ne de eskiye bağlı olan daha çok geçiş üslubu olarak değerlendirilen ve geleneksel sanattan ilk kopuş olarak kabul edilen bu anlayışın mimari örneklerinde demir bitkisel biçimde hem taşıyıcı hem de dekoratif öğe olarak kullanılır. Doğudan ve botanik kitaplarından etkilerin gözlendiği dekoratif çalışmalarda bitkisel motifler, kıvrık hatlar, akıcı formlar, dalgalanmalar ve çizgisel nitelik belirgin özelliklerdir. Bitkisel bezemenin temsilcileri İngiltere'de William Morris, Belçika'da Henri Van De Velde ve Amerika'da Levis C. Tiffany'dir. Fransa'da Art Nouveau’nun önderi olan Nancy Okulu’nda mobilya tasarımları yanı sıra cam ve metal işler de yapılır. 

1895 yılında Champenois firması Mucha’nın posterlerini basmaya başlar. 1896’da sanatçının ilk dekoratif panosu olan Mevsimler yayınlanır. Mevsimleri kadınların ruh durumuyla gösterdiği bu panolarda bahar masumiyeti, yaz sıcağı, sonbahar verimliliği ve kış da soğuk havayı simgeler. Panolardaki bitkisel motifler, kıvrımlı çizgiler, neoklasik tarzda giyinmiş zarif kadın figürleri ve kadınların başlarında haleye dönüşen çiçekler Art Nouveau üslubuna özgüdür. Mucha 1897’de ve 1900’de aynı konu üzerine iki seri daha hazırlar.

Mucha’nın 1896 yılında tasarladığı afişle daha önce Sarah Bernhardt’ın defalarca oynadığı Alexandre Dumas’ın ‘Kamelyalı Kadın’ adlı oyunu yeniden canlanır ve ilgi görür. Taşbaskı posterde veremden ölen kadının trajik aşkının dramatikliği vurgulanıyor. Kadının halsizce eğilişinin karşısında arka planda gümüş renkli yıldızlar yer alıyor. En sevdiği çiçek olan beyaz kamelyalar ölümü simgeleyerek ön planda kaderin elinde ve kadının saçında gösterilmiş. Resmin üst kısmındaki dekoratif unsur olan dikenli güller oyunun ana teması olan aşkın fedakârlığına atıfta bulunur. Çizimdeki zariflik ve incelik, renk uyumu, detaylardaki özen dikkat çekicidir. Aynı yıl yaptığı 'Zodyak' Champenois tarafından ev takvimi olarak üretilir. Zodyak’ın 12 sembolü ortadaki gösterişli ve hoş figürün başının etrafına yerleştirilmiş. Bu taşbaskının bilinen 9 çeşidinin arasında dekoratif bir pano olarak tasarımı da vardır. Mucha 1900 yılında bu figürden yola çıkarak Doğa adlı bir heykel yapar. Bronz kadın büstü saçların kıvrımlarıyla, yüzün ifadesiyle ve kadın gövdesinin estetiğiyle Art Nouveau’nun güzel bir örneğidir. Kadın figürünün doğanın alegorisi olarak kullanımı Mucha’nın sembolizme yakınlığını da belli eder.

Mucha 1897’de Paris’teki Bodiniére adlı galeride 107 çalışmasını sergiler. Aynı yıl 'Salon des Cent‘deki sergisinde 448 eseri yer alır. Mucha'nın 1898’de Eski Yunan Trajedya yazarı Euripides’in Medea oyunu için hazırladığı posterde Medea’nın iki çocuğunu öldürdüğü sahne tasvir edilir. Efsaneye göre kendisinden ayrılıp başkasıyla düğün hazırlıkları yapan Iason’dan intikam almak için Medea çocuklarını öldürüp babalarının önüne serer. Aşırı seven, fedakârlığı önemsenmeyen, bir kenara itilen kıskanç büyücü Medea’nın serüvenleri ve çılgınlıkları edebiyata ve sanata sık sık konu olur. Bu posterde Sarah Bernnardt koyu renk elbise içinde, şaşkın ve sabit gözlerle bakarken elinde kanlı bıçakla durur. Gergin bir pozda gösterilen Medea’nın kendi çocuklarını öldürmesinin dehşetli atmosferi ve dramatikliği başarılı bir şekilde yansıtılmış. Kadının sağ koldaki yılan şeklindeki bileziği Mucha tasarımıdır ve Georges Fouquet üretimidir. Sanatçı daha sonra Art Nouveau üslubuyla dekore edilen iç mekânlarından birine sahip Georges Fouquet’in mücevher dükkânında çizimler yapar. 

1899 tarihli ‘Günün Dört Zamanı’ adını verdiği dekoratif pano serisinde Sabah Uyanışı, Günün Işığı, Akşam Hayali ve Gece’nin Huzuru Mevsimler serisinde olduğu gibi kadınların çeşitli duruşlarıyla aktarılmış. Dört güzel ve genç kadın bitkisel motiflerle çevrilidir. Her figür doğal ruh halleriyle gotik çerçeveler içine yerleştirilmiş. Aynı zarafet ve ince çizgiler benzer bir dört panoluk seri olan 'Yıldızlar’da da göze çarpar: Ay, Akşam Yıldızı, Kutup Yıldızı ve Sabah Yıldızı. Bu kez çerçeveler altın görünümlüdür. Yine çiçekler değişmez unsur olarak çerçeveler içinde yer alarak Art Nouveau’yu belirginleştirir. 

Mucha panolar ve posterler yanı sıra heykeller de yapan bir sanatçıdır. 1900 yılındaki Uluslararası Sergi’den bir iki yıl önce iki heykeltıraş arkadaşının cesaretlendirmesiyle üç boyutlu çalışmalarda bulunur. Auguste Rodin ile de dostluğu olan Mucha’nın Kaya Üzerinde Kız adlı heykelinde ondan etkilendiği görülebilir. Bronz eserde çıplak genç bir kız başını eğmiş Narkissos gibi kayanın dibindeki sudaki yansımasına bakar. Biçimci ve idealist bir tarzda ele alınmış olan heykeli Mucha 'Pavilion of Mankind' için tasarımlar üzerinde çalışırken üretmiş olabilir. 1900 tarihli bir başka heykeli olan 'Bir Kız Başı’ ünlü parfüm üreticisi Houbigant’ın Uluslararası Sergi’deki gösterimi içindir. Bu çalışma biçimsel olarak Rönesans heykellerini andırsa da teknik, ışık ve rengin etkileri tipik çağdaş bir anlayışı gösteriyor. Büstün baş kısmının iki yanındaki zambaklar Houbigant’ın çiçek kokulu parfümlerine çağrışım yapıyor. Mucha’nın mücevher tasarımlarından biri Bayan Mucha’nın Kolyesi'dir. Yeni eşine düğün hediyesi olarak tasarladığı bu kolye Prag’da önemli bir mücevherci olan Rechner tarafından altın ve yarı değerli taşlarla oluşturulmuş. Aşkın ve evliliğin sembolleri olarak opal tüylü üç kumru, atnalı şeklinde tılsım, mücevher taşı ve boncuk grupları göz alıcıdır. 

Mucha’nın 1902’de ‘Documents Décoratifs’ adlı sanatsal teorilerinin yer aldığı bir ustalık el kitabı ve 1905 yılında da ‘Figures Décoratives’ adlı kitabı yayınlanır. Bu kitaplar dizaynla ilgili kişiler için önemli bir başvuru kaynağı olur. 1902 yılında Kudüs’teki Meryem Ana’ya adanmış bir kiliseyi dekore etmesi teklif edilir. Bu proje ertelenir. 1905 tarihli Zambaklı Meryem adlı bir resminde Bakire Meryem saflığın ve duruluğun sembolü zambaklar arasında cennet gibi bir yerdedir. Geleneksel giysisi içinde oturan kız ise elinde hatırlamanın sembolü sarmaşık çelengi tutar. Kızın güçlü ve vakur hali Meryem figürünün nazik ve semavi duruşuyla karşıtlık oluşturur.

1904-1921 yılları arasında Amerika’ya pek çok kez giden sanatçı burada yağlıboya portreler, çeşitli dergiler için kapaklar ve desenler yapar. Ayrıca New York ve Şikago’da akademilerde sanat üzerine dersler verir. 1911’de ülkesine dönen Mucha Prag’a yerleşerek şehrin önemli yapılarını dekore eder. 1911 yılında Prag’da Prenses Hyacinth balesi için hazırladığı posterde Bizans dekoratif sanatından etkiler taşıyan tarzını ortaya koyan çeşitli motiflerle süslemeler, geometrik formlar, kıvrımlı hatlar, dalgalanmalar ve uyumlu renkler görülür. Posterde başrol oyuncusu Andula Selda’nın düşünceli duruşu, buz mavisi gözleri ve sabit bakışları hâkimdir. Resimdeki birleşik kalpler, sümbül motifleri, yıldızlar, gümüş taç ve mücevherler ile büyücülük aletleri balenin hikâyesine göndermede bulunuyor. Mucha’nın poster ve afişlerinde figür, çerçeve ve motiflerin yanı sıra yazı da özenli ve göze hitap eden bir şekilde çizilmiştir.

Alphonse Mucha 1911 yılından itibaren Slav Halklarını tarihini anlatan Slav Destanı adlı bir dizi resim üzerinde çalışır. Bu resimlerin tamamı 1928 yılında Prag şehrine hediye edilip Çek halkına sunulur. 1918 yılında Çekoslavakya bağımsızlığını kazandıktan sonra ülkesi için posta pulları, banknotlar tasarlayan sanatçının 1921 yılında da New York Brooklyn Müzesinde başarılı bir sergisi gerçekleşir. 1931’de Prag St. Virus Katedrali için vitraylar tasarlayan Mucha’nın 1939’da Alman gizli polisleri olan Gestapo tarafından sorgulandıktan sonra sağlığı bozulur. 14 Temmuz 1939 tarihinde akciğer iltihabı sonucu hayata veda eder ve Vysehrad Mezarlığına gömülür.

Mucha, Art Nouveau ile anılsa da sanatının “sadece içten gelen ruhsal mesajı ileten stilize edilen formlar” olduğunu ileri sürmüştür. Spiritüalizme duyduğu ilgiyle atölyesinde gözle görülemeyenleri, ele geçirilemeyenleri, gerçeğin ardına gizlenenleri, uykuyu, ölümü konu edinen ve düşselliğe, gerçek dışına, efsanelere, fantastik olana yönelen sembolistlerle bir araya gelip gizemli konuları öğrenmeye çalışır. Klasik resimden ziyade afiş ve posterleriyle ünlenen ve başarı kazanan sanatçı mücevher, takvimler, mozaik panoları, yağ, diş macunu ve sabun etiketleri, duvar kâğıtları, tiyatro setleri gibi değişik alanlarda da tasarımlar yapmıştır. 

Nalan Yılmaz, Alphonse Mucha, 10 Şubat 2007, Lebriz Sanal Dergi

İlginizi çekebilir: Prag'daki Müzeler

***** Bu sayfalardaki yazıların tüm hakları yazara aittir. Sadece kaynak gösterilerek, yazar adı ve orijinal sayfanın aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir ve paylaşılabilir. Nalan Yılmaz adıyla tüm yazılar 'Creative Commons Attribution Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License' altında tescillidir.