Duvar Gerillası Banksy

Kapitalizm, savaş ve otorite karşıtı kara mizah içeren duvar resimleriyle ve Banksy takma adıyla tanınan, kimliği belirsiz İngiliz sanatçı duvar gerillası, sokak ressamı, politik aktivist ve yönetmendir. Kendini göstermemek için uğraşması ilginin daha çok üzerine çekilmesine neden olur. Bu konu şehir efsanesi haline gelir. 1974 yılında Bristol’da doğduğu kesinleşmemiş bilgiler arasında yerini alır. Gördüğünü iddia edenler, hatta sosyal medyada işçi tulumu giymiş fotoğrafını yayınlayanlar bile çıkar. Üstelik bu durum Banksy hayranları tarafından tepkiyle karşılanır.
   
Graffiti* sokaklarda boş duvarlara çoğunlukla sprey boyayla süslü yazılar yazılan veya resim yapılan; çoğunlukla yasak olan ve gizli uygulanan bir eylem. 90’larda çizmeye başlayan ve gittikçe postmodern bir kahramana dönüşen yeraltı sokak sanatçısı Banksy bu eylemin gizemini vurgular. Bristol, Brighton, Birmingham, Newcastle, Glasgow, Londra ve seyahat ettiği dünyanın başka kentlerinin duvarlarına ön yargıları protesto eden, düşündüren, dönüp baktıran, ince zekâ ürünü ve eleştirel graffitileri ile iz bırakır. Reklam panolarını elindeki boya fırçasıyla silen dev fareleriyle, Prenses Diana resimli İngiliz poundlarıyla, canlı farelerin ortaya salındığı sergisiyle, muhalif tavırlı çizgi dizi ‘The Simpsons’a eğlence sektörünün ardındaki gerçeği gösteren bir jenerik hazırlamasıyla kendinden söz ettirir.

Londra’da Tate, Paris’te Louvre, New York’ta graffiti sanatçılarına yer vermeyen Natural History, Moma, Metropolitan, Brooklyn ve Guggenheim müzelerindeki klasik eserlerin yanlarına üzerinde oynamalar yaptığı kopyalarını ve savaş karşıtı kendi çalışmalarını gizlice asarak korsan etkinlik düzenler. Kısa bir süre sonra bu durumu fark eden müze görevlileri müdahale edip kaldırırlar. Bu tür eylemleriyle sanat tutkunlarıyla, müzelerle ve galerilerle** dalga geçer. Sanat eserlerinin kapalı bir müze salonunda yüceltilmesine tepkisini gösterir. Ona göre sanat müzelerden sokağa inmelidir. Banksy 2005 yılında Filistin ziyareti sırasında İsrail’in Batı Şeria’da inşa ettiği güvenlik duvarının Filistin tarafına medyanın ilgisini çeken dokuz graffiti yapar. İki yıl sonra “karşı konulamaz çekicilikte bir boyama tahtası” olarak gördüğü duvarın bu kez Beytüllahim’deki bölümüne barış mesajlı resimlerini çizer.  

2006’da Paris Hilton’ın İngiltere’deki 48 müzik marketteki 500 CD’sine “Ben neden ünlüyüm?, Ne yaptım?, Ne için varım?” gibi başlıklar koyduğu remixleri yerleştirir. Ayrıca Amerikalı sosyetik ünlünün CD üzerindeki fotoğrafında başını bir köpeğin kafasıyla, kapaktakini ise dijital teknikle üstsüz olarak değiştirir. Ünlü olmak gibi bir derdi olmayan, kamusal alanı reklamlardan kurtarıp sanatsal bir hale getirmeyi amaçlayan ve “sokaklarda bombardıman yapmaya çalışan” Banksy’nin on yedi çalışması Bonhams Müzayede’nin düzenlediği açık artırmada yüksek bir satış rakamına ulaşır. Yine aynı şirketin 2012’de Los Angeles’ta düzenlediği müzayedede Banksy eserleri de satışa sunulur. Yakın zamanda 2000 tarihli pano üzerine akrilik ve sprey tekniğinde İsimsiz (Fuck the Police) adlı resmi yaklaşık yarım milyon dolara alıcı bulur.  

Ünlü Amerikalı pop yıldızı Christina Aguilera, hükümeti eleştirmekten hiç çekinmeyen Banksy’nin Kraliçe Victoria’nın lezbiyen olarak gösterildiği çalışmasını satın alır. 1837’den 1901 yılına kadar hüküm süren Kraliçe Victoria anti-eşcinsel bir yasa çıkartmasıyla bilinir. Banksy bu resminde kırmızı fon üzerinde siyah beyaz olarak yatan bir kadın üzerine kraliçeyi temsil eden figürü oturtarak onun eşcinsellik karşıtlığına, tutuculuğuna ve ahlakçılığına ironik bir eleştiri getirir.

Banksy Ekim ayı boyunca kendi deyimiyle “dev bir hazine oyunu avına” dönüştürdüğü New York’ta duvarlarda sokak sanatı örneklerini uygular. “Better Out Than In” adlı bu projesi öngörülemeyen, sürprizli, kentin farklı köşelerinde graffiti, heykel, video yerleştirmeleri ve performans üzerinedir. Her gece farklı bir mahalleye hareket eden yeşil bir kamyonun yük taşınan iç kısmını gökkuşağı, şelale ve kelebeklerle hayali bir cennete çevirmesi kentteki ilk enstalasyonudur. Kendi isminin yazılı olduğu balonların bulunduğu duvarın etrafındaki hırsızlık olayı esnafın ve hayranların müdahalesiyle engellenir. Yıkıcı sözleri, kışkırtıcı ve ironik anlatımıyla ünlenen sanatçı New York’ta yeşil bir kamyonun içine doldurulmuş çiftlik hayvanlarını simgeleyen animasyonlu ve sesli peluş oyuncakların mezbahaya götürüldüğü ‘Kuzuların Sirenleri’ adlı çalışmasıyla medyada gündeme gelir ve yankı uyandırır. Sokaktan geçenler turlayan kamyonun içindeki oyuncakların korku dolu çığlıklarını şaşkınlıkla izlerler. Bu çalışmasıyla Banksy et endüstrisinin hayvanlar üzerindeki zulmüne karşı tavrını kendine özgü tarzıyla çarpıcı bir şekilde ortaya koyar. 12 Ekim’de New York’ta kurduğu bir stantta binlerce dolar değerindeki orijinal eserlerini 60 dolar gibi bir rakama satmasıyla da dikkat çeker.  

Sundance Film Festivali’nde ‘Exit Through the Gift Shop’ adlı kısa filmi gösterilen Banksy eserlerini galerilere hapsetmiyor. Herkesin ulaşabileceği ve günlük hayatın sürdüğü açık alanlarda insanları bir anda şaşırtarak ilgilerini sloganlarla da desteklediği çalışmalarının üzerine çekebiliyor. Muhalif olduğu her şeye tepkisini ve protestosunu sanat aracılığıyla gerçekleştiriyor. Karton kalıpların duvara yaklaştırılıp üzerine çoğunlukla siyah sprey boya sıkıldığı stensil tekniğiyle uyguladığı duvar resimlerinin kalıcı olması beklenemez. Üzerleri belediye ve başka sokak ressamları tarafından veya kentsel dönüşüm nedeniyle boyanıp tahrip edilebiliyor. New York projesinde graffiti yasağına karşı gelen iki çocuğu gösteren resmi bir gün sonra boyanır. Kimilerine göre “Banksy artık yeraltı graffiti sanatını temsil etmiyor.” O nedenle ya da tanınmayan sokak sanatçıları tarafından çalışmalarının üzeri çiziliyor. Bazı resimleri ise duvardan sökülüp müzayedelerde yüksek fiyatlara satılıyor. Uluslararası Çağdaş Sanat Fuarı 8. Contemporary İstanbul'a katılan Andipa Galeri'nin bölümünde Banksy'nin tuval üzerine resimleri sergilendi. Kentsel dönüşüm karşısında bir tutum alan Banksy’nin graffitilerini belki bir gün İstanbul sokaklarındaki duvarlarda da görmek mümkün olur.  

Notlar:  
 

*1980’lerde Amerika’da Keith Haring ve Jean-Michel Basquiat bu sanatın en önemli isimlerinden
**Banksy’nin Detroit’te yaptığı ‘I Remember When All This Was Trees’ adlı çalışmasının bulunduğu duvar parçasının sökülerek galeriye taşınması onun geleneksel sanatın dışında olan inanışıyla tezat oluşturur.

 
Nalan Yılmaz, Gizemli Banksy’nin Graffitileri, 9 Aralık 2013, Lebriz Sanal Dergi

Ayrıca bakınız:  Banksy'nin Kasvetli Parkı: Dismaland

*****Bu sayfalardaki yazıların tüm hakları yazara aittir. Sadece kaynak gösterilerek, yazar adı ve orijinal sayfanın aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir ve paylaşılabilir. Nalan Yılmaz adıyla tüm yazılar 'Creative Commons Attribution Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License' altında tescillidir.