20. Yüzyılda Mobilya Tasarımı 1

Mackintosh, Tepe Evi Sandalyeleri, 1897,

20. yüzyılın başlarında üretilen mobilyalar gerçek ve zengin sanat alıcılarıyla orta sınıfa hitap eder. Tasarımcı her iki kesimi dikkate almak zorundadır. "İskoç'un liman şehri Glaslow Sanat Okulu'nda Japon sanatından etkilenen bir grup mimar ve sanatçı yeni bir stil geliştirdiler, az süslemeyi ve siyah beyaz renkleri tercih ettiler. Art Nouveau'nun son dönemlerinde grubun başında bulunan Charles Rennie Mackintosh ince zarif yatay ve dikey hatlardan kurulu formlar kullandı." (1). Mackintosh'un 1897 yılında tasarladığı sandalyeleri sade süsleme öğeleriyle Art Nouveau'nun son dönem örneklerini gösterirler. Hellensburg'daki Tepe Evi'nin yatak odası için 1903 yılında yaptığı sandalyede yatay ve dikeyin vurgulandığı geometrik formlar ve yalınlık göze çarpar..

Art Nouveau'dan sonra 1920 ve 30'larda görülen bir diğer akım Art Deco'dur. "20. yüzyılın başlarında Almanya ve Avusturya'nın geleneksel el sanatları atölyelerinde üretilen mobilyalara dayanan bir akımdır. 1930'lara kadar özellikle Jacques Emile Ruhlmann, Andre Gnoult ve Eilen Gray gibi tasarımcıların öncülük ettiği bu üslupta üretilen mobilyalarda sedef, fildişi, abanoz, altın, gümüş, kaplan ve leopar postları ile parlak renkli ipekli kumaşlar gözde malzemeler olarak kullanılmıştır." (2). 

Jacques-Emile Ruhlmann, Masa, 1925

Art Deco'da geometrik süslemeler altıgen, sekizgen, oval, daire ve üçgen formlar üzerindedir. Jacques-Emile Ruhlmann'ın 1925 tarihli masası ahşaptan yapılmıştır. Üst kısmı dikdörtgendir. Geometrik formlu, sade ve yalın bir tasarımdadır. "Avusturyalı mimar ve teorisyen Adolf Loos 1908'de yazdığı 'Bezeme ve Suç' adlı kitabında iyi tasarlanmış hiçbir bina ya da nesnenin süslenmesinin gerekli olmadığını ve çağımızın gerçek sanatçılarının faydacılığa önem vermesi gerektiğini savunur. Kendi tasarımlarında oranların mükemmeliyetine ve kaliteli malzeme kullanımına yönelen Loos'a göre amaç süsleme yerine formlardaki güzelliği yakalamaktır" (3).
 

Hollandalı Piet Zwart'ın 1935 yılında Alman Montessori okulu için tasarladığı masif sandalye formuyla dikkat çeker. Arka kısmında iki dikey, paralel tahta bulunurken oturma bölümü düz kontrplaktır. Alt kısmında paralel parçalara bağlı kaide oturma kısmının taşıyıcılarını destekler. Yan kısımlar serbesttir. Makas biçimli ayaklara sahip Meşe Masa Jean Prouve'nin (1901-1984) 1940-45 yılları arasında gerçekleştirdiği bir tasarımdır. Üç ayak üzerinde yamuk biçimli bir plaka oturmaktadır. Art Deco tasarım özelliklerini gösteren son derece sade ve yalın bir çalışmadır.

 

Jean Prouve, Meşe Masa, 1940-45

Piet Zwart, Çocuk Sandalyesi, 1935

Sanatın bireysel bilinçten kurtulup toplumsal bilince kavuşturulmasını amaçlayan Teo Van Doesburg ve Piet Modrian yeni bir stil oluşturdular. De Stijl akımında temel yuvarlak, kare, dikdörtgen gibi geometrik biçimler ve sarı, mavi, kırmızı ana renkler tercih edildi. Doesburg 'doğayı dış görünüşlerden sıyırın geriye esas yapı kalacaktır' diyordu. "De Stijl'ciler halka dayanmayan bir sanatın yaşama giremeyeceğine inanıyorlardı. Doesburg, De Stijl dergisinde yazdığı bir yazıda 'sanatla yaşamın ayrı alanlar olmadığını anlamalıyız artık' diyordu"(4). 

Gerrit Rietveld, Kırmızı ve Mavi, 1918

Akımın en önemli tasarımcısı Gerrit Rietveld'dir. En ünlü sandalye tasarımı 'Kırmızı ve Mavi' adını taşır. 1918 yılında üretilen sandalye kırmızı, mavi ve sarı lake olarak çalışılmıştır. Oturma kısmı mavi, arka kısmı kırmızı, parçalı bölümler siyah renklidir. Parçaların uçları ise sarıdır. De Stijl sanatçıları için yalınlık, saf renkler ve evrensellik önemlidir. Teknik, pratiklik ve güzellik iç içedir. Mondrian renk, denge ve oranın sadece resim sanatına özgü olmadığını, dekorasyon ve mimari için de geçerli olduğunu ifade etmiştir. Bugün mimaride ve iç dekorasyonda Mondrian üslubundan söz edilebilmektedir. Rietveld'in mobilyaları siyah, beyaz, kırmızı, sarı ve mavi renklerde oluşuyor ve Mondrian'ın resimlerinin mobilya yansıması gibidir. 1923 yılında üretilen asimetrik formlu lake ve ahşap masası bunun bir örneğidir. 'Kırmızı ve Mavi Masa' Rietveld'in daha erken tarihli kırmızı-mavi sandalyeyle paralel bir çalışmadır. Kırmızı, mavi, siyah, beyaz ve sarı boyalı yatay ve düşey yüzeyler görülür. Rietveld De Stijl formlarını bu masada da kullanmıştır. Schröder Evi için tasarlanan masa evin asimetrik stiline sahiptir. Bu stil 1920'lerin pek çok modernist mimarisinden ayrıdır (5).
 

Gerrit Rietveld, Kırmızı ve Mavi Masa, 1923

"De Stijl grubunun yeni toplumsal amaçlı estetik görüşü Bauhaus tarafından çağın sosyo-ekonomik, teknik ve endüstri sorunları açısından ele alınarak pratiğe uygulanmıştır. 1919 yılında Walter Gropius tarafından Weimar'da kurulan Bauhaus plastik sanatları bir bütün ve sanatı topluma bir hizmet olarak görüyordu. Sanatçı ve zanaatçı arasında bir ayrım gözetmiyor, topluma faydalı yaratıcı uygulayıcılar yetiştirmeyi amaçlıyordu. Sosyal konuttan en basit günlük araç ve gereçlere, insanın tüm yaşantısını içine alan bir sanatı söz konusu ediyordu. Böylece 20. yüzyılda ilk kez sanat-toplum, endüstri ve el sanatları ile birlik kurmuş oluyordu." (6). Bauhaus faaliyeti iki temel kabule dayanır. İlki makinenin, tekniğin, endüstrinin ve seri üretim ilkesinin çağdaş uygarlık için zorunluluk olduğudur. İkincisi mimarın sanat ve zanaatın bütünlüğünü benimseyecek tasarımcının toplum karşısındaki görev ve sorumluluğuyla ilgilidir. Tasarımcı topuma sanat eseri sağlamak zorundadır (7).
 
Rönesans atölyelerinin örnek alındığı okuldan mezun olanlar mobilya, tekstil, sahne dekoru, sofra takımı gibi her türlü eşyanın tasarımını yapabilecek düzeyde oluyorlardı. Atölyelerin başında Kandinsky, Moholy-Nagy, Paul Klee gibi yaratıcı sanatçılar bulunuyordu. Le Corbusier, Malevich, Lissitzky, Breuer gibi sanatçılar ders veriyor, Mies Van Der Rohe ve Gropius okulu yönetiyorlardı. Bauhaus mobilya tasarımlarından biri olan Ludwig Mies Van Der Rohe'un (1886-1969) sandalyesinin iskeleti krom profildendir. 1927 tarihli sandalyenin oturulan ve yaslanılan kısmı elde ahşap sazlarla örülmüştür. 
 

Le Corbusier, Şezlong, 1928-30

Bauhaus okuluna ait tasarımlardan bir başkası Le Corbusier'in (1887-1965) Şezlong'udur. Şezlong krom-çelik plakalarla desteklenen siyah inek derisiyle örtülü yaslanmış bir yüzeye sahiptir. Çelik kaide ayarlamayı kolaylaştırır. Bu şezlong bugün Cassina firması tarafından üretilmektedir. Marcel Breuer'in (1902-1981) S biçimli sandalyesinde bükülen metal çubuklarla iskelet oluşturulmuştur. Ahşap mobilya tasarımının dışına çıkılmıştır. Oturma ve yaslanma kısmı sentetik deri bir malzemeyle kaplanmıştır. Finli mimar ve tasarımcı Alvar Aalto 1930'larda ahşap ve kontrplak gibi malzemelerle oluşturduğu tasarımlarında eğrisel formları tercih etmiştir. 1935-39 tarihleri arasında tasarladığı 406 nolu sandalyesi ince ahşaptan sallanan bir modeldir. Oturma yeri ve arkası kumaş kayışlıdır.

Alvar Aalto, 406 nolu sandalye, 1935-39

Marcel Breuer, Wassily chair, 1925-1926

1933 yılında Bauhaus kapanınca sanatçılar Amerika'da çalışmalarını sürdürdü. Marcel Breuer ve Ludwig Mies Van Der Rohe'un sandalye tasarımları günümüzde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. 

Notlar

(1) Hauffe, Thomas, Design a Goncise History, Lavrence King Publishing, London, 1998, s: 55

(2) İrez, Feryal, Art Nouveau ve Art Deco Mobilyalar, Antik Dekor, Mayıs 2001-06-12, s: 85
(3) Yaylalı, Hale, Tasarımda Modernizm, AD, 83, İstanbul, Şubat 2000, s: 79
(4) İpşiroğlu, Nazan-Mazhar, Sanatta Devrim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993, s: 73
(5) Duncan, Alashair, Modernist Design 1880-1940, Norvest Corporation, Minneapolis, 1998, s: 145
(6) Eti, Sevim, Çağdaş Sanat, Karaca Ofset, İstanbul, Mayıs, 1968, s: 22
(7) Özer, Bülent, Bauhaus, Mimarlık, 55, İstanbul, Mayıs, 1968, s: 22

 
NALAN YILMAZ, 23 Aralık 2002 Pazartesi, Hürriyet, Agora

Bu konuyla ilgili diğer yazılarım: 

20. Yüzyılda Mobilya Tasarımı 2
De Stijl Mobilya Tasarımı
Bauhaus Mobilya Tasarımı
Gelenekten kopuş: Yeni Sanat (Art Nouveau)
19. Yüzyılda İngiltere’de ‘Güzel Sanatlar ve El Sanatları

*****Bu sayfalardaki yazıların tüm hakları yazara aittir. Sadece kaynak gösterilerek, yazar adı ve orijinal sayfanın aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir ve paylaşılabilir. Nalan Yılmaz adıyla tüm yazılar 'Creative Commons Attribution Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License' altında tescillidir.