Şehzade Köşkleri’nin Duvar ve Tavan Ressamları

II. Abdülhamit (1876-1909) döneminde yaptırılan Yıldız Sarayı’nın bahçesindeki Şehzade Köşkleri, odalarında bulunan duvar ve tavan resimlerinden dolayı önemlidir. 19. yüzyıl sonunda mimariyle bağlantılı bu resimler, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren süren bir geleneğin son aşamasıdır. Resimler doğa görünümleri, doğa ile birlikte mimari görünümler ve natürmortlar olarak duvar ve tavanlara yapılmıştır. Şehzade köşklerinden ‘Sarı Köşk’ün merdiven boşluğunda ise farklı bir uygulama ile karşılaşılıyor. Büyük bir kompozisyon içinde küçük olarak da olsa talim yapan erlerin gösterilmesi duvar resminde önemli bir gelişme. II. Abdülhamit dönemi duvar resimlerinde az da olsa doğa içinde bu tür figürlere rastlanıyor. 

19. yüzyılda yağlıboya tablo resimlerinde de benzer konulara yer verilmiştir. Tuval resimleri duvarlardaki dekoratif etkiyi sürdürmüştür. Doğa görünümleri olduğu gibi yorum katılmadan aktarılmıştır. Hemen hepsinde perspektif kurallarına ve ışık-gölgeye dikkat edildiği görülüyor. Tuval resimleri Enderun’da okuyanlar, Darüşşafakalılar ve Aşkeri Okullarda yetişenler tarafından yapılmıştır. Askeri okullarda perspektife yönelik arazi ve doğa görünümlerinin ele alındığı resim dersleri olması sonucu manzara resimlerine yönelim olmuştur.

İstanbul görünümleri, köşk, kasır, bahçeler, ağaçlar, su, köprü, çeşme ve dağlar tuval resimlerinde olduğu gibi duvar resimlerinde de en çok yer verilen konulardır. Duvar ve tuval resmi aynı paralellikte gelişim gösteriyor. Gemili ve dalgalı denizli resimlerde İstanbul’a gelmiş olan Ayvazovski’nin tablolarının etkileri görülüyor. Ancak gemi ve deniz manzaraları Askeri Okullarda da yaygın bir konu olduğu için bu tür duvar resimlerinin Askeri ressamlar tarafından yapılmış olması mümkündür. Şeker Ahmet Paşa’nın natürmortlarıyla duvar resimlerindekiler de benzerlik gözleniyor.

18. yüzyılda İstanbul’a gelen yabancı ressamların İstanbul görünümleri ve manzara resimlerinin etkileri de duvar resimlerine yansımıştır. Resimler ya hayalden ya da bu tür gravürlere ve kartpostallara, fotoğraflara bakılarak yapılıyordu. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra gelişme gösteren duvar resimlerinde teknik ve konuda değişiklikler olmuştur. Yağlıboya uygulamaların artması resimlere parlaklık kazandırmıştır. Resimler barok, rokoko ve ampir motifleriyle süslü çerçeveler ve panolar içinde yer alıyor. Konu olarak İstanbul’un manzaralarının yanı sıra Türk mimarisine yabancı Avrupa manzaraları, şatolu, kuleli kır görünümleri ve av sahneleri seçilmiştir. Bu tür konular yabancı ressamların yaptığı resimlerden kopya ediliyordu. Üslup ve kompozisyon düzeni açısından da Batı resim özelliklerinin uygulanması söz konusudur.

19. yüzyılda İstanbul’a gelen pek çok ressamın yağlıboya çalışmaları özellikle Dolmabahçe Sarayı duvarlarında asılıdır. Duvar resimlerinde de yabancı ressamlar çalışmış olabilir. Ancak sadece yabancı ressamlar tarafından yapılmış olduğunu düşünmek doğru değildir. Abdülhamit döneminde Fausto Zonaro, Leonardo Mango, Salvatore Valeri, Varnia Zarzecki, Jean Leon Geromé, Emile Bernard ve daha pek çok ressam İstanbul’a gelmişler ve İstanbul’un çeşitli görünümlerini oryantalist tarzda resmetmişler. “II. Abdülhamit döneminde saray çevresinde adı belirginleşen bazı Türk ressamlar tuval resminin yanı sıra saray ve köşklerin tavan ve duvarlarında da resim yapmışlar. Bu sanatçıların içinde adları belirlenenler A. Ali Bey ve Mehmet Ali Paşa’dır”*. Aynı dönemde Yıldız Porselen fabrikasında çalışan Türk, Levanten ve yabancı sanatçılar da var. Tuval, porselen ve duvar üzerinde üslup ve konu birliği gösteren örnekler olması bu sanatçıların üç alanda da çalışmış olduğunu gösteriyor. Bazı tasvirlerin benzerleri vazo, duvar ve tavanlarda uygulanmış. 

Duvar resimleri sadece mimariye bağlı dekoratif özellikli bezemeler değildir. Bu resimler gelişim süreci içinde Batı resim özelliklerinin Türk resminde uygulanmaya başladığı örnekler olması açısından da önemlidir. İçlerinde resimsel nitelikler taşıyan başarılı örnekler de bulunuyor.

*Öner, Sema, Tanzimat Sonrası Osmanlı Saray Çevresinde Resim Sanatı, Milli Saraylar, 1992, s: 69

NALAN YILMAZ, 1 Aralık 2006, Hürriyet, Agora

Yıldız Teknik Üniversitesi Bahçesindeki Sarı Köşk'ün Duvar Resimleri
Yıldız Teknik Üniversitesi Bahçesindeki Yeşil Köşk'ün Duvar ve Tavan Resimleri 

*****Bu sayfalardaki yazıların tüm hakları yazara aittir. Sadece kaynak gösterilerek, yazar adı ve orijinal sayfanın aktif linki belirtilerek alıntı yapılabilir ve paylaşılabilir. Nalan Yılmaz adıyla tüm yazılar 'Creative Commons Attribution Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License' altında tescillidir.